Sosyal Medya ve Dijital Güvenlik Eğitim Araştırma Merkezi (SODİMER) Başkanı Prof. Dr. Levent Eraslan, 5 Ocak TV’de Gündem programında, Türkiye’de ilk defa Yapay Zeka (YZ) sosyolojisi hakkında açıklamalarda bulundu.
Gazeteci Sefa Saygıdeğer’in sunduğu 5 Ocak Gündem Programında önemli açıklamalarda bulunan SODİMER Başkanı Prof. Dr. Levent Eraslan’ın açıklamalarından önemli satır başları şu şekilde:
Yapay Zeka Sosyolojisi, yapay zekanın (YZ) toplum üzerindeki etkilerini, toplumsal dinamiklerle olan ilişkilerini ve insan-tekno sistemleri arasındaki etkileşimleri inceleyen bir sosyoloji dalıdır. Bu alan, YZ'nin toplumdaki rolünü anlamak, etik ve sosyal sonuçlarını değerlendirmek ve teknolojinin toplumsal yapılar üzerindeki etkilerini analiz etmek amacıyla ortaya çıkmıştır.
YAPAY ZEKA SOSYOLOJİSİNİN ÖZELLİKLERİNİ ŞU ŞEKİLDE SIRALAYABİLİRİZ:
1-Toplumsal Etki Analizi: YZ'nin toplumsal yapılar, iş gücü, ekonomi, eğitim ve diğer alanlardaki etkilerini analiz eder.
2-Etik ve Yasal Sorunlar: YZ'nin toplumsal hayatta yarattığı etik ve yasal sorulan değerlendirir. Örneğin, gizlilik, veri güvenliği, adalet ve önyargı gibi konuları inceler.
3-İnsan-Makine Etkileşimi: YZ ve insanların birlikte nasıl çalıştığını, bu ilişkinin işgücü ve toplumsal normlar üzerindeki etkilerini ele alır.
4-Teknoloji ve Güç Dinamikleri: YZ teknolojisinin bilgi ve güç ilişkileri üzerindeki etkisini anlamaya çalışır, teknoloji sahipliği ve veri kontrolü gibi konulara odaklanır.
5-Kültürel ve Kimlik Sorunları: YZ'nin kimlik, kültürel değerler ve sosyal aidiyet üzerindeki etkilerini araştırır.
YAPAY ZEKA SOSYOLOJİSİNİN ÇALIŞMA ALANLARINI DA ŞU ŞEKİLDE AÇIKLAYALIM:
İş ve Ekonomi: YZ'nin iş dünyasında yarattığı otomasyon ve iş gücü dinamikleri üzerindeki etkileri, işsizliğe veya yeni mesleklerin oluşumuna katkı sağlayıp sağlamadığı incelenir.
Eğitim: Eğitimde YZ'nin nasıl kullanıldığı, öğretim süreçlerini nasıl etkilediği ve eğitimdeki eşitsizlikleri nasıl derinleştirebileceği araştırılır.
Sağlık Hizmetleri: YZ'nin sağlık sektöründe tanı, tedavi ve hasta bakımı gibi alanlardaki etkileri, hasta gizliliği ve veri güvenliği konularındaki riskleri ele alınır.
Güvenlik ve Gözetim: YZ tabanlı güvenlik sistemlerinin toplumsal denetim, mahremiyet ve bireysel özgürlükler üzerindeki etkileri değerlendirilir.
Adalet Sistemi: Yapay zeka tabanlı yargı sistemlerinin adil olup olmadığı, önyargılar içerip içermediği ve sosyal eşitlik konularındaki etkileri üzerinde çalışılır.
Medyada YZ ve Algı Yönetimi: YZ'nin medya ve bilgi akışı üzerindeki etkileri; dezenformasyon, algoritmik önyargı ve bilgi manipülasyonu gibi konular araştırılır. Yapay Zeka Sosyolojisi, teknolojinin toplumsal yapılar üzerindeki etkilerini anlamaya ve insanların YZ ile birlikte nasıl bir gelecek oluşturacağına dair içgörüler sunmaya çalışan bir disiplindir. Bu alan, YZ'nin etik, toplumsal, ekonomik ve kültürel boyutlarını çok yönlü olarak ele alır.
YAPAY ZEKANIN GÜNLÜK YAŞAMDAKİ EN DİKKAT ÇEKİCİ KULLANIM ALANLARI
Akıllı Telefonlar ve Asistanlar: Günlük yaşamda kullandığımız akıllı telefonlar, sadece iletişim aracı olmanın ötesinde, birçok YZ özellikleriyle donatılmıştır. Örneğin, sesli komutlarla çalışan asistanlar, kullanıcıların telefonlarındaki işlevleri daha pratik bir şekilde kullanmalarını sağlar. Kullanıcılar, basit komutlarla mesaj gönderebilir, arama yapabilir veya müzik dinleyebilir. Ayrıca, YZ algoritmaları, kullanıcıların davranışlarını öğrenerek daha iyi önerilerde bulunabilir.
Akıllı Ev Sistemleri: Akıllı ev teknolojileri, ev sahiplerinin günlük yaşamlarını kolaylaştıran bir dizi YZ uygulaması içerir. Örneğin, akıllı termostatlar, evin sıcaklığını otomatik olarak ayarlayarak enerji tasarrufu sağlar. Güvenlik kameraları, YZ sayesinde anormal davranışları tespit edebilir ve kullanıcıları bilgilendirebilir. Bu tür sistemler, konforu artırırken aynı zamanda enerji verimliliğini de destekler.
Sağlık ve Medikal Hizmetlerde Teşhis ve Tedavi Önerileri: YZ, büyük veri analitiği sayesinde sağlık sektöründe devrim yaratmaktadır. YZ destekli sistemler, hasta verilerini analiz ederek doktorların daha hızlı ve doğru teşhis koymasına yardımcı olur. Kişiselleştirilmiş Sağlık Takibi: Akıllı saatler ve giyilebilir cihazlar, kullanıcının sağlık verilerini toplayarak kişiselleştirilmiş öneriler sunar.
E-ticaret ve Kişiselleştirilmiş Reklamcılıkta Öneri Sistemleri: YZ, e-ticaret platformlarında kullanıcıların ilgi alanlarına uygun ürün önerileri yaparak alışveriş deneyimini kişiselleştirir. Örneğin, bir kullanıcı belirli bir türdeki ürünleri sıkça alıyorsa, YZ algoritmaları bu tür ürünlerle ilgili yeni ve popüler seçenekleri önerebilir. Bu sayede, kullanıcılar kendileri için en uygun ürünleri kolayca bulabilir.
Dinamik Fiyatlandırma ve Reklamlar: YZ, kullanıcıların davranışlarını analiz ederek en uygun fiyatları belirleyebilir.
Eğitimde Kişiselleştirilmiş Öğrenme Deneyimleri: YZ destekli eğitim platformları, her öğrencinin öğrenme tarzını ve hızını analiz ederek bireysel bir öğrenme planı oluşturur. Bu, öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini anlamalarına ve kendi hızlarında ilerlemelerine olanak tanır.
Sanal Sınıflar ve Öğrenci Destek Sistemleri: YZ, öğrencilerin eksik olduğu konularda özel içerikler sunarak onların eğitim süreçlerini destekler. Sanal öğretmenler, 7/24 erişim imkanıyla öğrencilerin sorularını yanıtlayarak ders dışı destek sağlar. Bu, öğrencilerin derslere olan ilgisini artırırken, öğrenme sürecini de daha eğlenceli hale getirir.
Ulaşım ve Navigasyonda Harita Uygulamaları ve Trafik Tahminleri: Google Maps gibi YZ destekli harita uygulamaları, kullanıcılara en kısa ve hızlı rotaları sunar. Ayrıca, trafik durumunu analiz ederek kullanıcılara en uygun zamanı önerir. Otonom Araçlar: Otonom araçlar, YZ algoritmaları sayesinde kendi kendine hareket edebilir. Gelişmiş sensörler ve kameralar kullanarak çevresini algılar ve bu sayede güvenli bir sürüş deneyimi sağlar. Otonom araçlar, trafik kazalarını azaltma potansiyeli taşırken, ulaşımı daha verimli hale getirebilir.
Kredi ve Yatırım Danışmanlığı yaparak başvuru sahibinin kredi riskini değerlendirir ve hızlı karar verme süreçlerine yardımcı olur. Ayrıca, yatırım tavsiyeleri sunar.
Eğlence ve Medya sektöründe: İçerik Üretimi ve Yayıncılık, Video Oyunları ve Sanal Gerçeklik teknolojileri ile daha interaktif ve eğlenceli deneyimler sunar. Tarım ve Gıda Güvenliği konusunda; Akıllı Tarım Uygulamaları konusunda rehberlik eder. Gıda İsrafının Azaltılmasını öngörerek stoklama stratejilerini belirler. Böylece gıda israfı önemli ölçüde azaltılır.
Çevre Koruma ve Enerji Yönetiminde Akıllı Enerji Sistemleri: YZ, enerji talebini analiz ederek tüketimi optimize eder. Çevresel İzleme ve Korumada: YZ, çevresel olayları izlemek için uydu verilerini kullanarak hava ve su kalitesini takip eder. Bu sayede ormansızlaşma, su kirliliği gibi sorunlara hızlıca müdahale edilebilir.
Hukuk ve Adalet Sisteminde: Adli Tıp ve Kanıt Analizi, Yasal Karar Destek Sistemleri örneği verilebilir. Veri Gizliliği ve Güvenlik ile İşgücü Dönüşümü ve Yeniden Eğitim Yapay Zekanın Etik ve Sosyal Sorumlulukları arasındadır. Psikoloji ve Sosyal İlişkilerde YZ, Duygusal Destek Sağlayıcılar ile kullanıcılara rehberlik sunar. Sosyal medya ve iletişim platformlarında, içerik filtreleme ve yorum moderasyonu gibi görevleri yerine getirir. Bu, çevrimiçi ortamların daha güvenli hale gelmesine katkıda bulunur. Örneğin, zararlı içeriklerin otomatik olarak engellenmesi, kullanıcı deneyimini iyileştirir. Yapay zekanın günlük yaşama daha fazla entegre olmasıyla, toplumun işleyişini köklü bir şekilde değiştirme potansiyeline sahip olduğu açıktır.
Bu teknolojinin gelecekteki potansiyeli şu başlıklar altında özetlenebilir:
Ekonomik ve Sektörel Dönüşüm
Yapay zeka, birçok sektörde verimliliği artırarak maliyetleri düşürme potansiyeline sahiptir. Örneğin, otonom araçlar lojistik maliyetlerini önemli ölçüde azaltabilirken, sağlık sektöründe YZ destekli teşhis sistemleri, tanı hızını ve doğruluğunu artırabilir.
Eğitimde Erişilebilirlik ve Kişiselleştirilmiş Öğrenme
Yapay zeka sayesinde her öğrencinin kendi hızına, ilgi alanına ve yeteneklerine uygun bir eğitim alması sağlanabilir.
Sağlıkta Daha Erken Müdahale ve Kişisel Sağlık Takibi
Yapay zekanın sağlık alanındaki uygulamaları, birçok hastalığı daha erken evrede tespit etme ve kişiye özel tedavi sunma olanaklarını artırabilir.
Çevre Koruma ve Sürdürülebilirlik
Yapay zeka, sürdürülebilirlik çalışmalarında çevresel riskleri daha hızlı ve doğru tespit ederek çevreyi koruma amacıyla önemli bir rol oynayabilir.
İnsan Yaşam Kalitesinin Artması
Günlük yaşamda akıllı ev sistemleri, dijital sağlık hizmetleri ve kişisel asistanlar gibi YZ uygulamaları, insanların yaşam kalitesini artırabilir.
Sosyal Etkileşim ve Toplumsal Dinamikler
Yapay zeka, sosyal etkileşimleri de dönüştürme potansiyeline sahiptir. Sosyal medya platformlarında kullanılan YZ algoritmaları, kullanıcıların ilgi alanlarına göre içerik önerileri yaparak daha kişiselleştirilmiş deneyimler sunar. Ancak bu durum, bilgi balonları ve kutuplaşma gibi olumsuz sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle, YZ’nin sosyal etkileşimler üzerindeki etkisinin dikkatlice ele alınması gerekmektedir.
İş Gücü ve İstihdam Dinamikleri
Yapay zekanın iş gücü üzerindeki etkisi, istihdam dinamiklerini de değiştirebilir. Bazı mesleklerin otomasyonu, iş kaybına neden olabilirken, yeni iş alanlarının doğmasına da olanak tanır. YZ’nin yaygınlaşmasıyla birlikte, teknoloji ve veri analizi gibi yeni becerilere olan talep artacaktır. Bu durum, iş gücünün sürekli olarak yeniden eğitilmesi ve mesleklerin evrim geçirmesi gerekliliğini beraberinde getirir. Eğitim kurumları, bu dönüşümü desteklemek için müfredatlarını güncellemeli ve bireylerin gelecekteki iş gücü ihtiyaçlarına uygun beceriler kazandırmalıdır.
Etik ve Sorumluluk
Yapay zekanın toplum üzerindeki etkileri tartışılırken, etik ve sosyal sorumluluk konuları da göz önünde bulundurulmalıdır. YZ sistemlerinin şeffaflığı, adilliği ve güvenliği, toplumun bu teknolojilere olan güvenini etkiler.
Günlük Hayattaki Olumsuz Yönler
Yapay zekanın sunduğu büyük fırsatların yanında, toplum ve bireyler açısından bazı olumsuz yönler ve potansiyel riskler de bulunmaktadır. Bunlar arasında öne çıkan başlıklar şöyle sıralanabilir:
Mahremiyet ve Veri Güvenliği,
İşsizlik ve Mesleklerde Dönüşüm,
Toplumsal Eşitsizliklerin Artması,
Yapay Zeka Yanlılıkları ve Ayrımcılık.
Sosyal İzolasyon ve İnsan İlişkileri Üzerindeki Etkisi ise bazı bireyler için sosyal izolasyona yol açabilir. Örneğin, dijital asistanlar veya sanal arkadaşlık uygulamaları, gerçek insan etkileşiminin yerini alarak sosyal bağları zayıflatabilir. Bu durum, yalnızlık hissini artırabilir ve bireylerin psikolojik sağlığı üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir.
ETİK SORUNLAR VE SORUMLULUK BİLİNCİ EKSİKLİĞİ
Yapay zeka, kendi başına etik değerleri olan bir varlık değildir; bu nedenle, etik kurallar çerçevesinde kullanılması gereklidir. Otonom silahlar, yüz tanıma sistemleri ve diğer YZ uygulamaları, etik kaygıları artırmaktadır. Yapay zekanın hangi etik çerçevede kullanılması gerektiği, toplumda daha kapsamlı tartışmaları gerektiren bir konudur. Bu tartışmalar, yalnızca akademik çevrelerde değil, aynı zamanda politika yapıcılar, iş dünyası ve toplum genelinde yapılmalıdır.
Etik çerçevelerin oluşturulması ve benimsenmesi, yapay zekanın toplumda sorumlu bir şekilde kullanılmasını sağlayabilir. Yapay zekanın günlük hayatımızdaki olumsuz etkilerini minimize etmek için, teknolojinin etik kurallara uygun olarak geliştirilmesi, veri gizliliğine önem verilmesi ve toplumsal eşitliği koruyacak düzenlemelerin yapılması büyük önem taşımaktadır. Böylelikle, yapay zekanın yararlarından en iyi şekilde yararlanabilir, olası risklerini en aza indirebiliriz.